Het gebruik van alcohol is in onze samenleving diep ingeworteld. Het is zelfs zo dat men zich soms bijna moet excuseren en verantwoorden als men geen glaasje alcohol drinkt. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat alcohol op het werk soms voor discussies en problemen zorgt. Dit geldt uiteraard ook voor het gebruik van andere drugs op het werk. Werkgevers kunnen problemen voorkomen met behulp van een protocol alcohol en drugs op het werk.
Wetgeving alcohol op het werk
De wetgeving verbiedt alcohol op het werk niet. De wetgeving bestraft wel onder meer openbaar dronkenschap en het rijden onder invloed van alcohol. Aanvullend moet er ook rekening worden gehouden met cao nr. 100 waarin is overeengekomen dat private ondernemingen een preventief beleid dienen te voeren inzake alcohol en drugs. Deze verplichting geldt sinds 1 april 2010 en houdt in dat er een algemeen kader moet zijn over wat al dan niet is toegestaan met betrekking tot alcohol op het werk en drugs op het werk. Dit heeft ervoor gezorgd dat veel werkgevers een drugs- en alcoholbeleid hebben opgesteld. Dit volstaat echter nog niet, ze dienen dit drugs- en alcoholbeleid ook te handhaven. Tot slot kan het nuttigen van alcohol op het werk en/of drugs op het werk gevolgen hebben voor de aansprakelijkheid van de werkgever.
Testen op drugs en alcohol tijdens werk
Onder bepaalde voorwaarden staat de wetgever toe dat er wordt getest op drugs en alcohol op het werk. Dit kan enkel indien er duidelijke vermoedens zijn dat een van de werknemers onder invloed is. De test kan dan worden gebruikt om bewijzen te verzamelen. De werkgever mag dus niet zonder een reden testen op alcohol of drugs. Dit moet bovendien steeds deel uitmaken van het protocol alcohol en drugs op het werk, waarin duidelijk moet zijn opgenomen op welke wijze en onder welke voorwaarden er mag worden getest. In het arbeidsreglement dienen de volgende zaken te worden opgenomen:
- Aard van de tests die worden uitgevoerd
- Doelgroep die wordt getest
- Te volgen procedures bij het uitvoeren van de test
- Bevoegde personen om de test uit te voeren
- Tijdstip of tijdstippen waarop de test(s) kan/kunnen worden georganiseerd
- Gevolgen van een positief testresultaat
In ieder geval mogen de testresultaten enkel worden gebruikt voor preventiedoeleinden. Dit wil zeggen dat de eventuele sancties niet louter op het testresultaat mogen worden gebaseerd, er dienen reeds andere bewijzen te zijn. Ook mag de test enkel worden uitgevoerd als de betrokkene hiermee heeft ingestemd en mag het geen aanleiding geven tot discriminatie. De resultaten mogen omwille van de bescherming van persoonsgegevens niet in een bestand worden verwerkt.
Eventuele testen mogen enkel door bevoegde personen worden uitgevoerd. Biologische testen, bijvoorbeeld een bloedproef, mogen enkel door de PAAG (preventieadviseur-arbeidsgeneesheer) worden uitgevoerd. Niet-biologische testen mogen door de werkgever of de manager worden uitgevoerd (bv. ademtest).
Alcoholslot in de bedrijfswagen
Het kan gebeuren dat een werknemer door de rechtbank wordt veroordeeld tot de plaatsing van een alcoholslot in het voertuig. Indien de werknemer met een bedrijfswagen rijdt, kan dit in extra kosten resulteren. De werkgever is niet verplicht om een alcoholslot in zijn bedrijfswagen te installeren. Indien hij dat wel doet, kan hij hierover afspraken maken met de werknemer. Bijvoorbeeld dat de werknemer het alcoholslot dient te vergoeden. Het is belangrijk om deze afspraken in een contractje te gieten om latere discussies te voorkomen.
Sancties bij drugs en alcohol op het werk
Indien wordt vastgesteld dat er sprake is van alcoholmisbruik op de werkplek, kunnen er disciplinaire maatregelen worden getroffen. Denk bijvoorbeeld aan een berisping, een schorsing of zelfs aan een ontslag. Hiertoe mag echter niet te snel worden overgegaan, daar alcoholmisbruik in de eerste plaats een ziekte is. Daarom wordt aangeraden om de werknemer een vertrouwenscharter voor te leggen en geen sancties op te leggen indien de werknemer er zijn handtekening onder plaatst. Het charter legt bepaalde stappen op die de werknemer dient te zetten om het vertrouwen van de werkgever terug te winnen, bijvoorbeeld het doorlopen van een behandeling en het meewerken aan een afname van een (gunstige) bloedtest enkele maanden na de behandeling. Wat dit laatste betreft, blijft de toestemming van de werknemer op het moment van de afname hoe dan ook vereist.
Protocol alcohol en drugs op het werk
Voor elke onderneming, groot of klein, is een protocol alcohol en drugs op het werk verplicht. Het protocol alcohol en drugs op het werk vormt de basis voor het beleid met betrekking tot drugs en alcohol tijdens het werk. Voorzie een intentieverklaring die de interne uitgangspunten en doelstellingen uitstippelt en voeg ook concrete procedures toe. Schenk tevens klare wijn over onder meer de hulpverlening en informeer de werknemer.
Reageren bij alcohol en drugs op het werk
Managers dienen steeds het protocol alcohol en drugs op het werk te volgen. Bij een goed protocol alcohol en drugs op het werk zijn er kant-en-klare richtlijnen over hoe er moet worden ingegrepen, bijvoorbeeld dat iemand naar huis wordt gestuurd (eventueel met de taxi). Ook kunnen er sancties in het protocol alcohol en drugs op het werk zijn opgenomen. Met akkoord van de betrokkene kan de sociale dienst en/of de bedrijfsarts worden ingeschakeld om voor verdere opvolging te zorgen. Spreek de betrokkene in ieder geval aan eenmaal hij opnieuw nuchter is, zonder beschuldigingen of waardeoordelen te gebruiken.
Ontslag bij alcohol of drugs op het werk
Volgens de rechtspraak en de cao nr. 100 is het in principe niet mogelijk om meteen over te gaan tot een ontslag om dringende reden. Dit kan enkel gerechtvaardigd zijn indien de feiten heel ernstig zijn of zich meermaals herhalen. Over het algemeen dienen er eerst voorafgaande waarschuwingen per aangetekend schrijven te zijn. Bij de beoordeling van de rechtmatigheid van het ontslag zal ook rekening worden gehouden met de functie van de medewerker, het takenpakket van de medewerker, de anciënniteit en of er in het verleden al eerder problemen zijn geweest.
Opgelet: volgens de rechtspraak van het Hof van Cassatie is enkel de staat van dronkenschap een reden voor ontslag om dringende reden, het louter onder invloed zijn (alcoholintoxicatie) niet.
Alcohol op het werk: aansprakelijkheid
Enerzijds zijn werknemers verantwoordelijk voor hun eigen gedrag en anderzijds zijn werkgevers verantwoordelijk voor het welzijn van hun werknemers. Laat het duidelijk zijn dat beide partijen verantwoordelijkheid dragen en dat dit ook gevolgen heeft voor de aansprakelijkheid bij het gebruik van drugs en alcohol op het werk.
Strafrechtelijke aansprakelijkheid bij alcohol en drugs op het werk
In principe is een werknemer zelf strafrechtelijk aansprakelijk voor het bezitten en gebruiken van drugs. Als een werknemer iemand verwondt of een ongeval veroorzaakt, is hij daar ook zelf strafrechtelijk voor verantwoordelijk. Hij kan een boete en/of een andere correctionele straf krijgen. Soms kan ook de werkgever worden bestraft, namelijk als de werkgever niet voldoende voorzichtig is geweest. Bijvoorbeeld als een werkgever heeft gemerkt dat een werknemer duidelijk dronken was, maar deze werknemer toch met de vrachtwagen heeft laten rijden. Er moet de werkgever dus iets kunnen worden verweten opdat hij strafrechtelijk aansprakelijk zou zijn.
Burgerrechtelijke aansprakelijkheid
Ten aanzien van derden is de werkgever aansprakelijk als zijn werknemer schade aanricht, ook als de werknemer onder invloed is van alcohol of drugs. Onder bepaalde omstandigheden kan de werkgever (of zijn verzekeraar) de betaalde schadevergoeding wel terugvorderen. Het volstaat dan niet dat de werknemer onder invloed was, er dient echt sprake te zijn van een herhaaldelijke fout of van een zware fout. Onder andere het dronken besturen van een voertuig wordt als een zware fout beschouwd. Als een werkgever zelf iets kan worden verweten, bijvoorbeeld als hij een dronken werknemer verder heeft laten werken, is de werkgever eveneens burgerrechtelijk aansprakelijk.
Voorbeeld alcohol en drugsbeleid op het werk
Bij het opstellen van een protocol alcohol en drugs op het werk kan het interessant zijn om voorbeelden door te nemen. Dit kan je helpen bij het vinden van de juiste formuleringen. Onder andere op de website van Mensura is een alcohol en drugsbeleid arbeidsreglement voorbeeld te vinden. Het blijft hoe dan ook aan te raden om je niet alleen te beroepen op een voorbeeld alcohol en drugsbeleid op het werk, maar om ook juridisch advies in te winnen. Een jurist kan voor jou een goed protocol alcohol en drugs op het werk opstellen en kan je adviseren over het invoeren en handhaven van dit protocol.
